Geheime kurkpost in Kamp Vught

In de aanloop naar de periode van herdenking, bevrijding én de landelijke actie ‘Niet weggooien!’ brengen wij graag de verhalen achter deze bijzondere schenkingen onder de aandacht. – Nationaal Monument Kamp Vught

Een klein popje van slechts 17 centimeter hoog symboliseert de gevangenschap van Riek Snel in Kamp Vught en haar verlangen naar vrijheid. In het SS-concentratiekamp maakte zij een klein popje van ijzer, hout, een stukje kampkleding met hoofddoek met daaronder een plukje van Rieks eigen haar. Onder haar arm draagt het popje een boekje met de tekst: “Hopelijk kom ik gauw in een andere jurk naar je toe.” Het aandoenlijke, inmiddels fragiele popje is een van de schenkingen die Nationaal Monument Kamp Vught van de familie van haar geliefde Jo Elsendoorn mocht ontvangen. Het herinneringscentrum kreeg naast het popje als schenking ook ‘kurkpost’ van Jo, die piepkleine briefjes het kamp in smokkelde. In het Jaar van Verzet en in aanloop naar de jaarlijkse actie ‘Niet weggooien!’ vraagt NM Kamp Vught aandacht voor het erfgoed van de oorlog.

Jo Elsendoorn en Riek Snel zijn vanaf 1941 beiden actief in het verzet; tegelijk worden zij thuis in 1942 opgepakt. Na enkele beruchte gevangenissen komt Jo in maart 1943 in Kamp Vught terecht. In opdracht van de kampcommandant maakt hij tekeningen voor een maquette van het kamp. Hij struint met duimstok en tekenblok het kamp door om de maten op te nemen. Op een dag komt hij net naast het kamp in de tuinderij tot zijn verbazing Riek tegen. Zij is samen met andere vrouwen in de tuin aan het werk. Vanaf dat moment gaat hij regelmatig in de tuinderij bij Riek langs. Hij laat Riek ook een brief aan de kinderen schrijven. De brief wordt door een bouwvakker via de ‘buizenpost’ (in een buis van het frame van zijn fiets) naar buiten gesmokkeld.

Vlucht en onderduik
Omdat Jo sterk vermoedt dat hij ter dood veroordeeld zal worden, besluit hij uit Kamp Vught te vluchten. Op 3 augustus 1944 trekt hij van een bouwvakker gekregen burgerkleding aan onder zijn streepjespak en stopt een boerenpet in zijn zak, om zijn kale hoofd te bedekken. Op een dag glipt hij over het houten bruggetje bij de tuinderij en is buiten het kamp. Een vriend pikt hem met de fiets op en zet hem af op het station in Vught. Na een angstige tocht in burgerpak en met vals persoonsbewijs in de trein is hij vrij; vervolgens duikt hij onder. Tijdens zijn onderduik schrijft Jo heel veel briefjes aan Riek in het kamp. Hij verstopt de miniscule, met Oost-Indische inkt geschreven briefjes in de kurken van bessensapflesjes die hij verstopt in een gaatje in de kurk en die hij in voedselpakketten naar Riek stuurt. De briefjes verlichten haar verblijf en beuren haar op. Hij stuurt haar zelfs een keer kleine opgerolde foto’s van haar zoons Hans en Paul. Riek overleed later in concentratiekamp Ravensbrück.

Niet weggooien!
De verhalen van de kurkpost en het popje sluiten aan op de actie ‘Niet weggooien!’, de gezamenlijke jaarlijkse actie van de Nederlandse oorlogs- en verzetsmusea, herinneringscentra en het NIOD Instituut voor Oorlogs- Holocaust- en Genocidestudies. Deze actiedag vindt op donderdag 3 mei plaats bij de twintig deelnemende instellingen; zie ook de website www.nietweggooien.nl.

Nog altijd duiken bijzondere objecten uit de Tweede Wereldoorlog op. Soms bij een verhuizing, soms bij een sloop van een woning of zomaar bij het opruimen van een zolder. Variërend van een stapeltje brieven tot foto’s, documenten of een voorwerp. Musea en instellingen willen voorkomen dat op het eerste gezicht onbelangrijk geachte originelen uit de oorlogsjaren verloren gaan. Mogelijk wordt het betekenisvolle materiaal van Riek Snel en Jo Elsendoorn benut voor de nieuwe vaste expositie die NM Kamp Vught in najaar 2019 beoogt te openen.